Kayın

Bilindiği üzere; Kaynata kayın ve ata kelimelerinin birleşiminden oluşturulmuştur.

Kayınço: Erkeğe göre eşinin erkek kardeşini tanımlamak için kullanılan “kayınço” kelimesi Eski Türkçe kayın “evlilik yoluyla akraba” ve eçü “ağabey” kelimelerinin birleşiminden oluşturulmuştur.
Hiç düşündünüz mü, neden eşinizin ailesine KAYIN valide, KAYINço, KAYINana, KAYINpeder (kaynata/kayınata) vs. isimler koyulmuştur?

Kayın ağacı, eski Kam Türk kültüründe, kutsal ve önemli bir ağaçtır.

Kayın ağacı, dünyanın en hızlı kaynayan, birleşen ağaç cinsi olduğundan, orta Asya, Kam (şaman) Türkleri bu kelimeyi, iki ailenin birleşmesi, kaynaşması anlamında kullanmışlardır.
Kayın eçesi (eçe, eke, ağabey anlamında) zamanla “Kayınço” olmuş. Kayınpeder’deki “peder” kelimesi ise Hristiyanlardan değil, Hintçe-Farsça “baba” anlamına gelen “padar” kelimesinden gelir. Ayrıca Kaynata kelimesi de “Kayın ata” dan geliyor..

Etimolojik olarak incelendiğinde ise şu bilgilere rastlıyoruz;

Hısım, akrabalık ifade eden bu sözcük. Eski Oğuz boylarının kayınğ kelimesiyle bağlantılıdır. Eski Türklerin ‘hısım akrabalık’ karşılığındaki “kadhın” sözünü Oğuzlar başta olmak üzere Tatar, Yağma, Kıpçak, Kay, Çomul, Yabaku ve Toxsı halkları kayın şeklinde telaffuz etmişlerdir. Bulgarlar ve Kıpçaklar söz gelimi ayak sözcüğünü azak diye dile getirirler. Kayın sözcüğü hısım akrabalık belirtmektedir. Böyle olunca kayın-ata (>kaynata), kayın-ana (>kaynana), kayın–valide, kayın–birader sözleri kullanılmaktadır.

(Bu arada birader kelimesinin kökeni de öyle sanıldığı gibi İngilizce’den gelme değil, kökeni Farsça’dır.)
Kerkük dolaylarında; kadın ve erkek taraflarının birbirine göre akrabaları kayın kuda diye anılmaktadır. Kocanın erkek kardeşi için Isparta’da kayinçe, Samsun’da kayinci, Tekirdağ’da kayınçu, Düzce’de kayınço ve diğer bir kısım yörelerde kayınçı, kayınçe ve kayınçu gibi adlandırmalar yapılmaktadır. Amasya ve Bolu yörelerinde kayınna (=kaynana) sözü telaffuz edilmektedir. Bu açıdan, bir kısım sözlük yazarlarının buradaki kayın kelimesini Arapça kaim (yerine geçen) ile bir tutmaları doğru bir tespit değildir.

Orta Çağda Türklerin kadhın (hısım akraba) sözüne karşılık Moğollar kadum diyorlardı. Bugünkü kadın sözcüğü ise Soğdça gelen hvaten (hanım sultan, melike, ece) sözcüğüyle ilişkilidir. Soğdcadan gelen hvaten sözü zamanla khatun/xatun şekliyle telaffuz edilmiştir. Bir zamanlar Türkçede kullanılan kadhın kelimesi Soğdca hvaten (>hatun) sözüyle etimolojik bir kökene dayanmış olabilir.

Kayın sözcüğünü Türkler Orta Çağda Kıpçaklardan mı aldılar. Böyle olması mümkündür. Çünkü, çok eski devirlerde Küçük Asya coğrafyasındaki Hititler “evlenme dolayısiyle akrabalık” karşılığında kainanni sözcüğünü telaffuz ediyorlardı. Hititler, aynı karşılıkta LÚkaenas (gainas, kainan), kaenanza, LÚkaenanti kelimelerini de ifade ediyorlardı.

Bu bağlantılar ışığında Türkçede akrabalık ifade eden kayın sözcüğünün kayın ağacından ya da Arapça kaim (yerine geçen, vekil) sözcüğünden değil, Hititlerden kalma olduğu kanısını egemen kılmaktadır. Kayın, sıhrî mensubiyeti belirten bir sözdür.

Kayın peder karşılığında Azerice gayınata, Kazakçe ve Kırgızca kayın ata, Başkırtça ve Tatarca kaynata, Özbekçe kaynàtä, Türkmence gāyın ata ve Uygurca ķeynata denilmektedir. Kayın ya da kayın birader için Azerice gayın, Kazakça kayın, Başkırtça kaynağa, Kırgızca kayın ağa ya da kayın ini, Özbekçe kaynäğa ya da kayınini, Tatarca kayini ya da kaynağa, Türkmence gāyın āğa, Uygurca ķeyin (ağa, ini) sözleri dile getirilmektedir. ‘Kayın valide’ye Azeriler gayınana, Türkmenler gāyın ene, Uygurlar ķeynana, Tatarlar kayınana/kaynana, Özbekler kaynànä, Kırgızlar kayın ene, Kazaklar ene/kayın ene ve Başkırtlar ķäynä demektedirler.

Kaynak : Kelime köken twitter hesabı